CEMAL ABDÜNNASIR (1918-1970)
Mısır'da 1952 yılında askeri bir darbeyle yönetime el koyan “Hür Subaylar” kurucuları arasında bulunan, 1956 yılında Mısır’ın 2. Cumhurbaşkanı olan Cemal Abdünnasır, Süveyş Kanalı’nın millileştirilmesi gibi birçok köklü değişim ve etkin bir dış politika ile Arap dünyasında bir önder rol oynamıştır.
Hayatı
Abdülnasır, 15 Ocak 1918 tarihinde babasının postane görevlisi olduğu Mısır’ın İskenderiye şehrinin fakir bir mahallesinde dünyaya geldi. İsmi Cemal Paşa'ya atfen verilmiştir. Tam adı Cemal Abdünnâsır'dır. İkisi kız, üçü erkek beş çocuğu olmuştur.
Ortaöğrenimini Kahire'deki amcasının yanında tamamladı. Kısa bir süre hukuk okuduktan sonra 1937 yılında Kahire'deki Kraliyet Askeri Akademisi'ne girerek 1939'da teğmen olrak mezun oldu. Sudan'daki Mısır ordusunda görev yaparken arkadaşlık kurduğu üç subayla (Zekeriya Mohyeddin, Abdülhakim Amir ve Enver Sedat) birlikte 1949’da İngiliz egemenliğine ve krallık yönetimine son vermeyi amaçlayan gizli “Hür Subaylar Örgütü” nü kurdular.
1951'de yarbaylığa yükseldi. Savaşın ardından baş gösteren siyasi bunalım ortamında, Hür Subaylar Hareketi 23 Temmuz 1952'de darbeyle yönetime el koyarak Kral Faruk’u yönetimden uzaklaştırdı ve ailesiyle birlikte devrik Kralı İtalya’ya sürgüne gönderdi. Orgeneral Muhammed Necib'in devlet başkanlığına getirilmesine karşın, gerçek iktidar Nasır'ın denetimindeki Devrimci Komuta Konseyi'nin eline geçti. Ocak 1953'te siyasi partiler kapatıldı ve Özgürlük Birliği adlı yeni bir parti devlet içinde çekirdek örgütler kurdu. Haziran 1953'te Cumhuriyet ilan edildi ve İngilizlerle Süveyş Kanalı bölgesinin boşaltılmasını öngören bir antlaşma imzalandı. 1954 ilkbaharında Necib'in görevden alınmasına yol açan iç çekişmelerden sonra perde arkasındaki konumundan çıkarak başbakanlık görevini üstlenen Nasır, en güçlü muhalefet odağı olan “Müslüman Kardeşler” in faaliyetlerini yasaklayarak konumunu kuvvetlendirdi. Ocak 1956'da tek partili siyasi sisteme dayalı yeni anayasayı yürürlüğe koydu. Haziranda da tek aday olarak gidilen seçimlerde oyların yüzde 99,95'ini alarak cumhurbaşkanı seçildi.
Süveyş Kanalı
Bandung Konferansı'na (1955) katılarak Yugoslavya devlet başkanı Josip Tito ve Hindistan başbakanı Cevahirlal Nehru ile birlikte bağlantısızlar hareketinin önderleri arasında yer alan Nasır önceleri ılımlı bir dış politika izlemeye özen gösterdi. Ama Birleşik Krallık ve ABD'nin, Nil Nehri üzerine inşa edilecek ve bölgenin gelişmesini oldukça hızlandıracak olan ve Türkiye’deki Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) benzeri bir proje olan Asvan Barajı projesinin finansmanından vazgeçmesi üzerine gerekli kaynağı sağlamak için Süveyş Kanalını millileştirme yoluna gitti. Ekim 1956'da İsrail, Fransa ve Birleşik Krallık'ın giriştiği ortak harekatla başlayan Süveyş Bunalımı sırasın
da, İsrail'in Sina Yarımadasını Şarmü'ş-Şeyh'e kadar işgal etmesine ve Mısır Hava Kuvvetleri'nin ağır bir darbe almasına karşın, ustaca manevralarla bölgeye dış müdahaleleri boşa çıkardı. Abdünnasır’ın Arap dünyasındaki saygınlığını artıran ve Ortadoğu coğrafyasında Arap milliyetçiliğinin artmasına neden olan bu olayın ardından Abdünnasır daha radikal bir çizgiye yöneldi. 1958 yılı başlarında Mısır ve Suriye'nin Birleşik Arap Cumhuriyeti adı altında birleşmesine öncülük etti. Suriye'nin 1961'de birlikten çekilmesini Arap ülkelerindeki gerici(din eksenli) rejimlere bağlayarak Arap dünyasındaki devrimci hareketleri etkin biçimde desteklemeye başladı. Ertesi yıl Arap Sosyalist Birliği'ni kurdu.
Cemal Abdünnasır ve Filistin
Abdünnasır'ın aynı dönemde İsrail'e karşı militan bir tutum takınması, Mısır'ın Ortadoğu sorununa daha yakından karışmasına ve silahlanmaya geniş kaynaklar ayırmasına yol açtı. Mısır birliklerinin Yemen'deki iç savaşta (1962-1967) cumhuriyetçilerin yanında çarpışmasıyla ABD ile ilişkileri gerginleşti. Önceleri İsrail sorununu Arap dünyasında birliği sağlamanın amacı olarak gören Nasır, 1967'de Sina Yarımadasına kuvvet yığdı. 22 Mayıs 1967'de, İsrail'in Eilat'a deniz erişimi olan Tiran Boğazı'nın tüm İsrail gemilerine ve İsrail’e gitmekte olan diğer gemilere kapalı olduğunu ilan ederek, Akabe Körfezini ulaşıma kapattı, böylece İsrail'le açık çatışmaya yöneldi. Bunu izleyen Altı Gün Savaşı'nda (5-10 Haziran 1970) erken davranan İsrail'in Mısır uçaklarını yerdeyken yok etmesi ağır bir yenilgiyi getirdi. 9 Haziran'da, Nasır bütün sorumluluğu üstlenerek canlı yayında gözyaşları içerisinde istifa ettiyse de yaygın kitle gösterileri nedeniyle ertesi gün kararını geri aldı. Savaş sonrası dönemde radikal çizgisinden giderek uzaklaştı.
23 Temmuz 1969'da, İsrail'e karşı bir yıpratma savaşı açtığını ilan etti. Bununla birlikte Nasır, aynı günlerde bir ateşkes düzenlenmesini öngören Rogers Planı'nı kabul etti ve 7 Ağustos'ta bu plan, Süveyş Kanalı boyunca yürürlüğe girdi. Bunun üzerine, Mısır'ın Sudan ve Libya ile ilişkilerini güçlendirmeye girişti ve Araplar arasında çıkan birçok anlaşmazlığa aracı olarak müdahalede bulundu; 27 Eylül 1970'te yeni bir Ürdün-Filistin çatışmasına son vermeyi başardı.
Ölümü
28 Eylül 1970'te Arap liderlerle yaptığı zirve sonrası, ağır bir kalp krizi geçirdi. Doktorları tarafından derhal müdahale edilmesine rağmen aynı gün saat 18.00 sularında vefat etti.[2] Doktorları ölüm nedenini; damar sertliği, varis ve diyabet hastalığının uzun süreli komplikasyonları olduğunu açıkladı. Nasır'ın ölümü Arap ülkelerinde ve dünyada şok etkisi yarattı.[3] 1 Ekim'de Kahire'de düzenlenen cenaze törenine 5 milyon kişi katıldı.[4] Kalabalığın uzunluğu 10 kilometreyi buluyordu. Suudi Arabistan Kralı Faysal hariç tüm Arap liderler cenazeye katıldı. Arafat ve Kral Hüseyin açıkça ağlarken, Libya lideri Muammer Kaddafi üzüntüden iki kez bayıldı. Lübnanda çıkan Le Jour gazetesi Nasır'ın ölümünü, "100 milyon Arap yetim kaldı" manşetiyle duyurdu. Nasır, Kubbe semtinde bir sene önce inşa edilmiş bir camiye defnedildi. Mezar taşı olarak Mısır dışında ölen Krallık dönemi Veliahtı Prens Mehmet Ali Tevfik'in kendisi için hazırlattığı "Allah" yazılı kristal konuldu.
Kaynakça
Nutting, Anthony (1972), Nasser, New Yor: E.P. Dutton
Murat Bardakçı (2011), Neslişah, İstanbul: Everest, s. 289
Biyografi.info, cemal-abdulnasir (2019)
