Herakliyus
M.S. 575 yılında doğan Herakliyus, günümüzde Tunus’ta bulunan Kartaca Valisi Herakliyus’un oğludur. Dönemin Bizans İmparatoru Phokas’ın baskılarınakarşı ayaklanan babası, Mısır eyaletini de kendisine katınca Kuzey Afrika birliklerinden oluşan bir ordunun başında Herakliyus’u Bizans İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul’a gönderdi. 3 Ekim 610’da halk tarafından sevgi gösterileriyle karşılandı ve 2 gün sonra da patriğin elinden imparatorluk tacını giydi. Herakliyus’un 610 yılında imparatorolduğu döneminde devlet ekonomik açıdan çöktüğü için ücretli asker toplamaya dayanan ordu sistemi de işlemiyordu. Herakliyus, ilk yıllarda Sâsânîler’in imparatorluk topraklarını istilâsını önleyemedi. 613’te Ermeniye ve Suriye’ye girerek Dımaşk’ı işgal eden Sâsânîler, ertesi yıl Kudüs’ü zaptederek burada günlerce katliam yaptılar ve Mukaddes Mezar Kilisesi’ni yakarak Îsâ’nın gerildiği kabul edilen kutsal haçı alıp Dicle Nehri’nin doğusunda, Bağdat’a 25 km uzaklıkta yer alan Sasanilerin başkenti Medâin’e (Ktesiphon) götürdüler. 5 Nisan 622’de yapılan büyük dinî törenden sonra İstanbul’dan ayrılan Herakliyus, önce Anadolu toprakları ile Ermeniye bölgesini Sâsânî işgalinden kurtardı.İmparator Herakliyus sonraki nesiller tarafından “ilk haçlı” olarak kabul edilmiştir. Hristiyan Kafkas kabileleri ve Hazar Türkleri ile ittifak kuran Herakliyus, 627 yılında Sasaniler’i Ninova’da yenilgiye uğrattı. Bu sırada, İran hükümdarı 2. Hüsrev tahtından indirilip öldürüldü, yerine geçen oğlu Şiruye Herakliyus ile barış anlaşması yaptı. Sâsânîler, 591 yılında Bizanslılar’la yapılmış olan sınır antlaşmasına uyarak Ermeniye, Roma Mezopotamyası, Suriye, Filistin ve Mısır’ı Bizans’a iade etmeyi kabul ettiler. Kur’an-ı Kerim bir mucize olarak, Mekke’de inen Rum Suresinde Rumların yenildiğini, ancak kısa zaman içinde galip geleceklerine ilişkin bu hadiseyi şu şekilde bildirmiştir: “Rumlar yakın bir yerde yenilgiye uğradılar. Fakat onlar bu yenilgilerinden sonra birkaç yıl içinde galip gelecekler. Önce olduğu gibi sonra da Allah’ın dediği olur. O gün müminler Allah’ın yardımı sebebiyle sevinecekler. O dilediğini muzaffer kılar. O çok güçlüdür, engin merhamet sahibidir.” (Rum Suresi 2-5) Tarih tabii ki Kur’an ı Kerimde yazdığı gibi tecelli eder, beklenmedik şekilde Bizans Sasanileri mağlup eder. Sâsânîler on yıllık işgalden sonra Bizans eyaletlerini boşaltırken onlara karşı kesin zaferler kazanan Herakliyus, geri alınan kutsal haçı Kudüs’e götürerek eski yerine yerleştirdi ve böylece Kudüs’ü ziyaret eden tek Bizans imparatoru oldu. Mekkeliler’le imzalanan Hudeybiye Antlaşması’ndan sonra dönemin ileri gelen devlet başkanlarını İslâm’a davet amacıyla mektuplar gönderen Hz. Peygamber (sav), Dihye b. Halîfe (ra) vasıtasıyla Herakliyus’a da bir mektup göndermiştir (628). Sâsânî Hükümdarı II. Hüsrev’e karşı üstünlük sağlamış olan Herakliyus’un bu sırada, daha önce geri aldığı kutsal haçı eski yerine dikmek ve Allah’a şükran ifadesi olarak dinî bir ziyaret yapmak için Kudüs’te bulunduğu kaydedilmektedir. Busrâ valisi aracılığıyla huzuruna çıkan Dihye b. Halîfe’yi (ra) kabul eden imparator, ayrıca Suriye bölgesine ticaret için gitmiş olan Ebû Süfyân ve arkadaşlarıyla da görüşerek Hz. Muhammed (sav) hakkında bilgi almıştır. Sonraki dönemde Herakliyusun orduları ile Müslümanlar Mute, Yermuk ve Fihl sacavaşlarında karşı karşıya gelmişlerdir. Bizans 636 yılındaki Yermuk savaşında ağır bir yenilgiye uğradı. Başkumandan Theodoros öldürüldü. Suriye Bizans’ın elinden çıkmış oldu. İran’a karşı yapılan savaşlarda ordularını bizzat idare etmiş olan Herakliyus, İslâm ordularıyla mücadeleyi önce Humus ve daha sonra Antakya’dan olmak üzere cephe gerisinden yönetmişti. Yermük Savaşı’ndan sonra Antakya’dan Urfa’ya ve Samsat’a giderek dağılan ordusunu toparlamaya çalıştıysa da başarılı olamadı ve çaresizlik içinde İstanbul’a döndü. Bizans’a ait Antakya, Halep ve bölgenin diğer önemli şehirleri kısa zamanda müslümanlara teslim oldu. 638 yılındada Kudüs, Patrik Sofranyus tarafından Halife Ömer’e (ra) bizzat teslim edildi.Daha sonra güneyden gelen İslâm ordularıyla mücadele etmek zorunda kalan Herakliyus hızlanan İslâm fetihleri karşısında başarılı olamadı ve kısa bir süre sonra da 641 yılında ölmüştür.
Kaynak: İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı
